Liever een eetprobleem dan een eetstoornis?

Wanneer heb je een eetprobleem en wanneer spreek je van een eetstoornis? Een eetstoornis is een psychiatrische diagnose waar een etiket aan hangt: anorexia nervosa, boulimia nervosa, eetbuienstoornis (BED) of niet anders omschreven (NAO) voor wanneer je niet voldoet aan de genoemde criteria (50 %). Er duiken telkens nieuwe varianten van eetstoornissen op, orthorexia nervosa, bij voorbeeld. Maar wat zeggen die etiketten en wie is er erbij gebaat?

Scepsis
Als Gestalttherapeut ben ik opgeleid met een gezonde scepsis tegenover psychische diagnostiek. Want wie bepaalt of je psychisch ziek bent of gezond? Vaak spelen sociale normen een rol: in onze samenleving is dagelijks intensief sporten normaal geworden, het geldt als gezond. Daardoor ziet men over het hoofd dat sporten soms onderdeel is van een obsessie met afvallen.

Mannen met een eetstoornis ?
Veel mannen zijn fanatiek bezig met gezond eten en ze trainen thuis of in de sportschool om mooie spieren en een sixpack te krijgen. Ze hebben er alles voor over. De omgeving bewondert hun inzet, ziet er geen kwaad in en het duurt vaak lang voordat ze het zelf als probleem ervaren. Laat staan dat ze mogelijk onderliggende onzekerheid erkennen en hulp zoeken. Zo komt het waarschijnlijk dat mannen met de diagnose eetstoornis nog steeds sterk in de minderheid zijn (5-10 procent). Zouden die mannen beter af zijn als de diagnose orthorexia nervosa opgenomen werd in de DSM of bigorexia nervosa? Ik zou die mannen daar graag eens over willen horen.

DSM 5
Je kunt de vraag ‘eetstoornis of eetprobleem’ bekijken vanuit de behandelaar of de verzekeraar die graag een duidelijke DSM-diagnose heeft met een daaraan gekoppeld behandelplan. Maar wat willen cliënten zelf: een eetprobleem of een eetstoornis? Willen ze cliënt zijn of patiënt? Cliënten beantwoorden die vraag verschillend. Opmerkelijk genoeg heeft hun antwoord weinig te maken met van de duur van hun eetprobleem of met de mate waarin ze eronder lijden.

Oplosbaar
Veel vrouwen vinden het prettig als ik hun worsteling met dwangmatig eten en lijnen een eetprobleem noem en niet spreek over een eetstoornis. ‘Eetstoornis’ klinkt als een aandoening waar weinig aan te doen is en waar je somber makende boodschappen in kunt horen zoals: ‘ik ben gestoord’ of ‘ik doe het fout’ of ‘er is toch niets aan te doen’. En dat soort gedachten hebben vrouwen met een eetstoornis toch al vaak. Een eetprobleem klinkt lichter, als iets dat oplosbaar is, waar de omgeving niet bezorgd over hoeft te zijn. Het geeft moed en hoop op verandering terwijl ze vaak diep in de put zitten.

Schaamte
Ik ken andere vrouwen en mannen voor wie het juist een opluchting was om, na jaren eenzaam in het geheim te hebben geworsteld, eindelijk hardop te zeggen: ‘Volgens mij heb ik een eetstoornis’. Het geheim benoemen en delen, met mij als therapeute en ook met vrienden en bekenden, betekent onderkennen dat er iets ernstigs aan de hand is, je schaamte ervaren en vanaf nu hulp en steun toelaten, mijns inziens wezenlijke onderdelen van het genezingsproces.

Protest
Er zijn meisjes, meestal in de vroege puberteit, die geen enkel bezwaar hebben tegen een diagnose, die graag rondvertellen: ‘ik heb een eetstoornis!’ Dat kan trouwens ook gelden voor een willekeurige andere diagnose zoals ADHD. De diagnose van een ziekte kan een gevoel van erkenning en houvast geven, volwassenen (ouders) moeten serieus rekening met je houden, al begrijpen ze je niet. Er zit vaak iets in van protest en een roep om aandacht. Het is belangrijk als ouders en leerkrachten het signaal serieus nemen. Vaak gaat het om een voorbijgaande episode.

Pro Ana
Een andere groep die ik evenmin in mijn praktijk zie: jonge meiden die ontkennen dat ze een eetstoornis of eetprobleem of wat voor probleem dan ook hebben. Voor hen is hongeren een levensstijl. Soms vinden ze elkaar op Pro Ana sites waar ze tips uitwisselen om af te vallen en de omgeving om de tuin te leiden. Zo’n site heeft een functie: hij biedt meiden een plek waar ze zich begrepen voelen, een groep om bij te horen. Veel meisjes komen er na enige tijd wel achter dat fanatiek bezig zijn met lijnen hen afleidt van eigenlijke problemen zoals onzekerheid over je lichaam, de omgang met ouders en met leeftijdgenoten, zware eisen die de school stelt etc. Pro Ana sites helpen daarbij niet.

Signaal
Voor mij als gestalt psychotherapeut maakt het niet uit of mijn cliënten liever van een eetprobleem spreken of van een eetstoornis en en hoe die dan heet. Ik probeer me liever een beeld te vormen van wat er met deze specifieke persoon aan de hand is en samen met hem of haar een geschikte aanpak te vinden. Diagnoses als anorexia en boulimia sluiten elkaar niet uit, zo blijkt in de praktijk en ook het relatief grote aantal diagnoses eetstoornis NAO (50%) duidt op het beperkte nut van dit soort diagnoses. Ook termen als orthorexia nervosa of bigorexia nervosa hebben voor mij slechts een signaalfunctie, het zijn eigenlijk helemaal geen diagnoses, het zijn rijtjes symptomen. Als therapeut onderzoek ik symptomen, niet om daar het juiste etiket op te kunnen plakken, maar om samen met de cliënt een patroon te ontdekken en de functie ervan te achterhalen.

Functie van een eetstoornis

Het klinkt vreemd maar ‘gek doen met eten’ zoals een cliënt het verwoordde, heeft altijd een functie. Bij de een is het een manier om in het reine te komen met seksueel misbruik, bij de ander is het protest tegen opvoeders, bij een derde is het een reactie op verlies van een dierbaar persoon. Het lijkt alsof via de strijd rond eten en het lichaam  compensatie gezocht wordt voor alle narigheid waar je geen macht over hebt of had. En elke dag hoop je dat het je nú lukt, dat je kunt bewijzen dat je tenminste controle hebt over je eigen lijf en GOED bent, in de ogen van anderen en in die van jezelf. In alle verhalen van cliënten over hun eetproblemen zie ik dat als rode draad: het gevecht om een negatief zelfbeeld en een diepgevoelde onzekerheid te overwinnen.

Mede omdat de eetstoornis een functie heeft is mijn therapie er niet op gericht zo snel mogelijk een normaal eetpatroon te bereiken, want dan valt er niets meer te onderzoeken! Als je gewaar wordt en beseft welke functie je ‘stoornis’ voor jou heeft, kan het proces van loslaten van de strijd beginnen, het begin van vrede hebben met jezelf. Een volgende keer meer daarover.

Als je meer wilt lezen over gestalttherapie bij eetproblemen zie dan mijn scriptie ‘Spiegelgevechten’ .

Als je ervaringen over jouw eetprobleem wilt delen op deze site of wilt reageren op dit artikel ben je van harte welkom!